Celsi De medicina – Médecine ancienne

Voici les premières lignes de la préface ainsi que des huit livres du De medicina de Celse dont nous préparons une nouvelle édition critique (texte latin avec apparat critique, traduction française et commentaire).

Prooemium

1. ¹Vt alimenta sanis corporibus agricultura sic sanitatem aegris medicina promittit. ²Haec nusquam quidem non est siquidem etiam imperitissimae gentes herbas aliaque prompta in auxilium uulnerum morborumque nouerunt. 2. ¹Verum tamen apud Graecos aliquanto magis quam in ceteris nationibus exculta est ac ne apud hos quidem a prima origine sed paucis ante nos saeculis, utpote cum uetustissimus auctor Aesculapius celebretur qui, quoniam adhuc rudem et uulgarem hanc scientiam paulo subtilius excoluit, in deorum numerum receptus est. 3. ¹Huius deinde duo filii, Podalirius et Machaon, bello Troiano ducem Agamemnonem secuti, non mediocrem opem commilitonibus suis attulerunt. ²Quos tamen Homerus non in pestilentia neque in uariis generibus morborum aliquid attulisse auxilii sed uulneribus tantummodo ferro et medicamentis mederi solitos esse proposuit […]. (© éd. Brigitte Maire)

Liber primus

1.1. ¹Sanus homo qui et bene ualet et suae spontis est nullis obligare se legibus debet ac neque medico neque iatroalipta egere. ²Hunc oportet uarium habere uitae genus: ³modo ruri esse modo in urbe saepiusque in agro, nauigare, uenari, quiescere interdum sed frequentius se exercere siquidem ignauia corpus hebetat, labor firmat. ⁴Illa maturam senectutem, hic longam adulescentiam reddit […]. (© éd. Brigitte Maire)

Liber secundus

[…]

1.1. ¹Igitur saluberrimum uer est, proxime deinde ab hoc hiemps, periculosior aestas, autumnus longe periculosissimus. 2.¹Ex tempestatibus uero optimae aequales sunt, siue frigidae, siue calidae, pessimae quae maxime uariant. ²Quo fit ut autumnus plurimos opprimat. ³Nam fere meridianis temporibus calor, nocturnis atque matutinis simulque etiam uespertinis frigus est. ⁴Corpus ergo et aestate et subinde meridianis caloribus relaxatum subito frigore excipitur. ⁵Sed ut eo tempore id maxime fit, sic, quandocumque euenit, noxium est. 3.¹Vbi aequalitas autem est, tamen saluberrimi sunt sereni dies. ²Meliores pluuii quam tantum nebulosi nubiliue optimique hieme qui omni uento uacant, aestate quibus fauonii perflant. ³Si genus aliud uentorum est, salubriores septentrionales quam subsolani uel austri sunt, sic tamen haec ut interdum regionum sorte mutentur […]. (© éd. Brigitte Maire)

Liber tertius

1.1. ¹Prouisis omnibus quae pertinent ad uniuersa genera morborum ad singulorum curationes ueniam. ²Hos autem in duas species Graeci diuiserunt aliosque ex his acutos alios longos esse dixerunt. ³Idque quoniam non semper eodem modo respondebant eosdem alii inter acutos alii inter longos retulerunt. ⁴Ex quo plura eorum genera esse manifestum est. 2. ¹Quidam enim breues utique sunt qui cito uel tollunt hominem uel ipsi cito finiuntur; ²quidam longi sub quibus neque sanitas in propinquo neque exitium est. ³Tertiumque genus eorum est qui modo acuti modo longi sunt idque non in febribus tantummodo in quibus frequentissimum est sed in aliis quoque fit. 3. ¹Atque etiam praeter hos quartum est quod neque acutum dici potest quia non peremit neque utique longum quia, si occurritur, facile sanatur. ²Ego cum de singulis dicam, cuius quisque generis sit indicabo. ³Diuidam autem omnes in eos qui in totis corporibus consistere uidentur et eos qui oriuntur in partibus. Incipiam a prioribus pauca de omnibus praefatus […]. (© éd. Brigitte Maire)

Liber quartus

1.1. ¹Hactenus reperiuntur ea genera morborum quae in totis corporibus ita sunt, ut his certae sedes adsignari non possint. ²Nunc de his dicam quae sunt in partibus. ³Facilius autem omnium interiorum morbi curationesque in notitiam uenient, si prius eorum sedes breuiter ostendero.
2. ¹Caput igitur eaque quae in ore sunt non lingua tantummodo palatoque terminantur sed etiam quatenus oculis nostris exposita sunt. ²Inde dextra sinistraque circa guttur uenae grandes quae ?????????? nominantur, itemque arteriae, quas ????????? uocant, sursum procedentes ultra aures feruntur. ³At in ipsis ceruicibus glandulae positae sunt quae interdum cum dolore intumescunt […]. (© éd. Brigitte Maire)

Liber quintus

1. ¹Dixi de his malis corporis quibus uictus ratio maxime subuenit. ²Nunc transeundum est ad eam medicinae partem quae magis medicamentis pugnat. ³His multum antiqui auctores tribuerunt et Erasistraus et ii qui se empiricos nominarunt praecipue tamen Herophilus deductique ab illo uiro adeo ut nullum morbi genus sine his curarent. ⁴Multaque etiam de facultatibus medicamentorum memoriae prodiderunt qualia sunt uel Zenonis uel Andriae uel Apolloni qui Mys cognominatus est […]. (© éd. Brigitte Maire)

Liber sextus

1. ¹Dixi de his uitiis quae per totum corpus orientia medicamentorum auxilia desiderant. ²Nunc ad ea ueniam quae non nisi in singulis partibus incidere consuerunt orsus a capite.
³In hoc igitur capillis fluentibus maxime quidem saepe radendo succurritur. ⁴Adicit autem uim quandam ad continendum ladanum cum oleo mixtum. ⁵Nunc de his capillis loquor qui post morbum fere fluunt. ⁶Nam quominus caput quibusdam aetate nudetur, succurri nullo modo potest […]. (© éd. Brigitte Maire)

Liber septimus

1. ¹Tertiam esse medicinae partem quae manu curet et uulgo notum et a me propositum est. ²Ea non quidem medicamenta atque uictus rationem omittit sed manu tamen plurimum praestat estque eius effectus inter omnes medicinae partes euidentissimus […]. (© éd. Brigitte Maire)

Liber octavus

1. ¹Superest ea pars quae ad ossa pertinet. ²Quae quo facilius accipi possit prius positus figurasque eorum indicabo.
³Igitur caluaria íncipit, ex interiore parte concaua, extrinsecus gibba utrimque leuis et qua cerebri membranam contegit et qua cute capillum gignente contegitur. ⁴Eaque simplex ab occipitio et temporibus, duplex usque in uerticem a fronte. ⁵Ossaque eius ab exterioribus partibus dura, ab interioribus quibus inter se conectuntur, molliora sunt. ⁶Interque ea uenae discurrunt quas his alimentum subministrare credibile est […]. (© éd. Brigitte Maire)